vrijdag 12 juli 2013

LE CARNET D'ART D'AZUR - 12

Fréjus. We zijn er vrij vroeg en moeten wachten op het schoonmaken van een kamer. Dus wandelen we vanuit het oude stadje naar het nieuwe, mondaine Fréjus, een paar kilometer verderop, aan de kust. Wat een deprimerende inwisselbaarheid van luxe jachthavennieuwbouw, kant en klaar gepland en neergeplant met hotels, bars en restaurants! Doodongelukkig zou ik worden van slechts een uurtje op een van die boord aan boord liggende plezierjachten.

Gelukkig heeft het oude Fréjus daar weinig mee uit te staan. De kruisgang van het klooster van de Saint Léonce heeft een verrassing in petto in de vorm van deels aardig bewaard gebleven delen van een middeleeuws bestiarium: fantasiewezens geschilderd op het hout tussen de draagbalken van het dak. 

Verder nogal klein, dat oude Fréjus. Ook Draguignan, de volgende dag, blijkt meer een gat dan een stad, zeker tussen de middag en in de avond. Maar ik ben er zeer gecharmeerd van het door vrijwilligers gedreven Musée des arts et traditions populaires, waar met onmiskenbare liefde in beeld en opstelling didactisch wordt verteld over de oude landbouw, de jacht en imkerij, oude beroepen en de zijderupsteelt. Bovendien is de om de haverklap opklinkende lach van de waardin van Bar Les Chasseurs op de Place du Marché een zeer gulle.
         De volgende ochtend verlaten we te voet de stad en wandelen we naar Le Malmont (550 meter). Meer nog dan op fraaie uitzichten worden we getrakteerd op de vlucht van vele vlinders van allerlei soort. Deze valt daarbij het meest op:

Net als Charles Kinbote in Pale Fire heb ik, in tegenstelling tot John Shade en diens en Kinbote’s touwtjestrekker, weinig kennis van vlindersoorten. ‘It is one of the few butterflies I happen to be familiar with,’ noteert Kinbote met betrekking tot Vanessa atalanta oftewel de Atalanta of Admiraal. Die vlinder komt Nabokov voor Pale Fire niet alleen of zelfs niet zozeer van pas vanwege zijn fraaie voorkomen, maar vooral vanwege de naamgeving. De naam Vanessa is namelijk in eerste instantie afkomstig uit de literatuur: Jonathan Swift (1667-1745) creëerde die naam middels een gedeeltelijk anagram van een vriendin en geliefde, Esther Vanhomrigh, dochter van een koopman uit Amsterdam, en hij liet hem voor het eerst publiekelijk fladderen in de titel van zijn gedicht Cadenus and Vanessa. ‘Het is zo typerend voor een man van zijn eruditie,’ laat Nabokov Kinbote over Shade zeggen, ‘op zoek naar een dierbare naam, om een vlindersoort te stapelen op een Orphische godheid, en die weer boven op de onvermijdelijke verwijzing naar Vanhomrigh, Esther! In dit verband zijn een paar regels uit een gedicht van Swift (dat ik in deze uithoek niet kan thuisbrengen) in mijn geheugen blijven hangen (…).’
Als schrijver zoek je in eerste instantie naar woorden en taalassociaties, dus naar benamingen die in je kraam te pas komen waar het om dieren in je roman, verhaal of gedicht gaat. In een literair relaas of gedicht rond Napoleon en Fragonard zou bijvoorbeeld de naam ‘ijsvogelvlinder’ een Fremdkörper zijn en dat waarschijnlijk blijven, hoewel zo’n eveneens zeer fraaie vlinder eveneens in deze mediterrane contreien vliegt.
Maar vaak ook is het geluk meer met de creatieveling dan hij zelf voor mogelijk houdt. Hoe blijkt deze oranjebruine, fraai gevlekte vlinder namelijk in het Nederlands te heten, zoals ik naderhand mag vaststellen? Keizermantel! (Argynnis paphia.) Echter begin maart 1815 zal hij beslist nog niet hebben gevlogen en zullen de overwinterende rupsen, zonder dat Napoleon er enig vermoeden van had, zich nog schuil hebben gehouden in de schorsspleten van eiken.
Overigens zouden Kinbote’s aantekeningen ook weer van verklarende aantekeningen kunnen of zelfs moeten worden voorzien, enzovoort. Wat bedoelt hij bijvoorbeeld met die ‘Orphische godheid’? Ik las ergens dat de naam Vanessa ook afkomstig zou kunnen zijn van Phanes (van phainō, ‘aan het licht brengen’), de naam van een Grieks Orfische scheppings- en voortplantingsgod.

Deze hier, die eveneens met talrijke soortgenoten onze wandeling omfladderde, heb ik nog niet kunnen thuisbrengen*:

Op Corsica is vandaag de honderdste Tour de France van start gegaan.

PS 15 juli: * een Cleopatra ♂ (Gonepteryx cleopatra)?